Analfabetizmi edhe mund të luftohet ….. 

Në mesin e tetorit të vitit 1991 Miri Cici mbërriti me taksi në Rrugën Kartali 7, ballë për ballë me Sheshin Mavili, i cili ndodhet përbri Ambasadës Amerikane, në një nga zonat më të mira të Athinës. Në këtë rrugë të vogël e të ngushtë, por shumë të bukur e me shumë pemë, mbi të gjitha shumë të qetë, edhe pse lidhej drejtpërdrejt me bulevardin e zhurmshëm Vasilisis Sofia (Mbretëresha Sofia) ishte konvikti “Megas Vasilios” (Vasili i Madh), ku e kishin rekomanduar të qëndronte gjatë kohës që do të studionte në Fakultetin Teologjik. Konvikti në fjalë ishte pronë e një vëllazërie ortodokse, që quhej “O SOTIR” (Shpëtimtari), vëllazëri e cila njihej në gjithë Greqinë për veprën e saj misionare. Kishte shtypshkronjë të vetëm, librari në të gjithë Greqinë dhe libra me autorë anëtarët e saj. Njëri prej tyre p.sh., ishte teologu më i madh grek i shek, XX dhe shkrimtar i një numri të pafund librash, Panagiotis Trempelas. Pas vdekjes së tij, të drejtat e autorit i mbetën kësaj vëllazërie, të cilat i sollën padyshim mjaft të ardhura. Burimi i dytë i të ardhurave ishin pasuritë personale të vetë anëtarëve, të cilat administroheshin në tërësinë e tyre si pronë e përbashkët.

Parimi kryesor i kësaj vëllazërie ishte fuqizimi i besimit ortodoks të popullit grek nëpërmjet një përpjekjeje intensive e të vazhdueshme misionare nga njerëz mjaft të shkolluar, por edhe me një moral të kristaltë. Parimi i dytë i saj ishte qëndrimi larg ndikimit politik. Madje ishte ky parim që i detyroi anëtaret e saj të shkëputeshin nga vëllazëria e mëparshme dhe të krijonin një të re. Megjithatë, në nivel personal, ata ishin të gjithë antikomunistë dhe votonin padyshim Demokracinë e Re. Jo vetëm kjo, por edhe të gjitha vëllazëritë e tjera si kjo, në gjithë Greqinë, nuk kishin lidhje me Kishën zyrtare Greke, gjë që, gjithsesi, nuk i bënte më pak ortodoksë, megjithëse kishte zëra, që i akuzonin ata për frymë protestante. Anëtarët ishin të gjithë të pamartuar, por jo me raso, përveç të parit të tyre, i cili duhej të ishte klerik i rregullt i Kishës Orthodhokse Greke. Burrat ishin me kostum e kravatë, të qethur sipas modës së viteve ’50 të shekullit të kaluar, me një mustaqe të hollë, ndërsa gratë ishin edhe ato të veshura me kostum e me flokët të mbledhur topuz.

Në fillimet e viteve ’90, konvikti “Megas Vasilios” ruante traditat më të mira të viteve të para të funksionimit të tij. Konviktorët që pranoheshin në të, vinin me letër rekomandimi nga njerëz që gëzonin të drejtën dhe autoritetin për të bërë një gjë të tillë. Për shkak të prejardhjes së tyre familjare, d.m.th. me prejardhje nga familje aktive ortodokse e me përkushtim ndaj të ashtuquajturit arsimim klasik, konviktorët ishin të gjithë studentë të shkëlqyer, me nivel të lartë në të gjitha drejtimet, ku më e pakta ishte njohja e gjuhëve të huaja. Një pjesë e tyre studionin për teologji, të tjerë për inxhinieri, mjekësi, fizikë, fizkulturë… Shumica ishin grekë, të tjerë nga Qiproja, Zaireja (Kongoja e sotme), Koreja e Jugut, Palestina, Egjipti, Belgjika… Tre – katër vetë të tjerë nuk ishin studentë. Ishin më të mëdhenj në moshë dhe në marrëdhënie pune. Njëri prej tyre ishte mekanik tek Përfaqësia e Toyota-s në Athinë. Në bazë të klasifikimit vjetor me bazë konkursi, ishte mekaniku i tretë më i mirë në botë, ndërsa dy vite më vonë doli i pari. Një tjetër person nga kjo kategori “konviktorësh” ishte një mësues. Më interesanti prej tyre ishte, padyshim, një nëpunës banke, i verbër plotësisht, për të cilin do të flas në vijim. Të shtunave dhe të dielave, në konvikt vinin edhe disa studentë nga Shkolla e Oficerëve dhe ajo e Aviacionit. Mund të shkonin për bukuri nëpër shtëpitë e tyre, por fuqia tërheqëse dhe joshja e Konviktit Studentor “Megas Vasilios” ishte e tillë, që vështirë se mund t’i bëje ballë, veç rasteve kur bëhet fjalë për injorantë e kokëtrashë. Theksoj se ky konvikt ishte privat, pra edhe me një pagesë mujore, e cila ishte e konsiderueshme për ata që nuk kishin para të tepërta. Nga ana tjetër, Greqia e atëhershme e bollëkut dhe e jetës plot komforte e qejfe, ofronte shumë mundësi për studentët, të cilët kishin të drejtën të merrnin dhomë personale në hotele në qendër të Athinës pa asnjë pagesë, por edhe kartë ushqimi për mensa studentore (të cilat kishin pothuajse të njëjtën cilësi me restorantet e qytetit), edhe kjo pa asnjë pagesë. E megjithatë, konviktorët e Vasilit të Madh preferonin më mirë të paguanin, sesa të humbnin atë që ky konvikt ofronte me aq bujari, e që nuk kishte të paguar.

Vërtet, cila ishte e veçanta e këtij konvikti, që i tërhiqte kaq shumë këta njerëz të etur për shkollim? Po përshkruaj fillimisht drejtorin dhe nëndrejtorin e tij. Drejtori ishte një burrë pak mbi të pesëdhjetat. Ishte me origjinë nga Konstandinopoja, por lindur e rritur në Selanik. Në rininë e tij kishte qenë një boksier i mirë, por rruga që zgjodhi më pas e bëri të përkushtohej njëherë e përgjithmonë në besimin e Krishtit. Ishte një teolog i shkëlqyer. Komentarët e Dhiatës së Vjetër, që ka botuar vëllazëria “O SOTIR”, janë shkruar prej tij (punë shumëvjeçare e aspak e lehtë). Nëndrejtori ishte edhe ai nga Selaniku. Fizikan i zoti dhe teolog po kaq i zoti, orator i pashoq dhe mendimtar i rrallë, vëllai i Mitropolitit të sotëm të Mesogjesë së Athinës, Nikolaos Hatzinikolaou, i një gjeniu të vërtetë. Nëse lexoni CV-në e këtij të fundit, do t’ju bjerë të fikët (Fillimisht studioi fizikë në Selanik, pastaj në Universitetin e Harvard-it dhe MIT në SHBA, me studime pasuniversitare dhe doktoratura të njëpasnjëshme. Ka punuar për një kohë në New England Deaconess Hospital dhe bashkëpunëtor shkencor njëkohësisht në NASA dhe në kompaninë Arthur D. Little. Pastaj studioi teologji në Holy Cross dhe mori doktoraturë për teologji në Universitetin e Selanikut). Personi i tretë ishte një mjek i moshuar, anëtar i Akademisë së Shkencave të Greqisë, me shpirt të madh e besimtar i vërtetë. Të gjitha të ardhurat që fitonte nga profesioni i linte në konvikt. I mjaftonte një pjatë gjellë e ngrohte e një krevat, sikur të ishte një konviktor i thjeshtë. Të tre këta persona, në sallën e ngrënies, që ishte nën nivelin e tokës, qëndronin në të njëjtën tavolinë, mbi një katedër prej druri. Tavolinat e konviktorëve, pavarësisht pozicionit, shikonin të gjitha tek kjo katedër.

Programi i konviktorëve, ashtu si edhe oraret e tyre, nuk ishin të njëjta. Detyrimisht, e vetmja orë që mblidheshin të tërë bashkë, ishte darka. Nuk kishte asnjë përjashtim. Të gjithë hanin së bashku, në një atmosferë me të vërtetë vëllazërore. Drejtori, kur shikonte se edhe konviktori i fundit kishte mbaruar së ngrëni, godiste lehtë gotën e ujit me thikë. Ishte sinjali, që tregonte se po fillonte ajo që mezi prisnin të gjithë: temën e bisedës së radhës, e cila nuk ishte kurrë thjesht një bisedë, por një forum intensiv, ku diskutohej, debatohej e dialogohej për çështje shpirtërore, teologjike e filozofike, por në një nivel të lartë, sepse iniciatorët e këtyre debateve, siç ishin personat që përmenda më lart, i përkisnin një klase intelektualësh me kulturë të lartë, që i kishin vënë qëllim vetes të ndihmonin konviktorët e tyre në rrugën e dijes. Mund të them se atmosfera që krijohej ishte një lloj mikrografie e Athinës së filozofëve të lashtë, ku mendimet shfaqeshin hapur, me cilësi argumentesh e etikë replikash. Në vazhdim, kur debatet arrinin kulmin, fjala i jepej Janit, nëpunësit të verbër, të cilin e dëgjonin të gjithë me gojë hapur, sepse dituria e tij, sidomos kur arrihet në kushtet e një verbërie të plotë, ishte e mahnitshme. Pasi flisnin ata që duhej të flisnin, sepse dinin ç’flisnin, drejtori kërkonte gjithmonë t’u jepte fjalën atyre që kishin më shumë nevojë të mësonin të shprehnin mendimet e tyre për çështje më të ndërlikuara nga ato të problemeve të përditshme. I pari prej tyre nuk mund të mos ishte Miri Cici, dhe me të drejtë, përderisa ky do të kthehej një ditë në Shqipëri për të ndihmuar Kishën Mëmë si mësimdhënës, predikues, përkthyes etj. Por ja që Miri Cici ishte zhgënjimi më i madh në historinë e këtij konvikti. Nuk e hapi gojën kurrë! Asnjëherë të vetme! Thjesht pëshpëriste se nuk ishte në gjendje të fliste dhe kaq. Ulte kokën dhe bënte sikur merrej me diçka tjetër. Ishte me të vërtetë për të ardhur keq. Ky konvikt ofronte dije pothuajse më shumë nga ç’ofronte fakulteti, por Miri Cici jetonte në një botë tjetër, atë të territ të plotë të injorancës, kur njeriu nuk e di as nga vjen e as ku shkon.

Në këto biseda, që “teologu i famshëm” Miri Cici nuk guxoi të shprehte kurrë asnjë mendim, guxonte të futej edhe konviktori më pak i ditur i asaj kohe. Them më pak i ditur, sepse nuk i përkiste profilit teorik. Ishte në një shkollë të lartë profesionale, pa ndonjë kulturë të veçantë. Në përgjithësi, fliste shumë pak, ose aspak, por kur e pyesnin nuk ngurronte të përgjigjej. Pothuajse askush nuk ia dinte emrin e vërtetë. Të gjithë e thërrisnin me nofkën që i kishin ngjitur: “Shqiptari” (o Alvanos). Në fakt, nuk ishte aspak shqiptar dhe nuk kishte asnjë lidhje me Shqipërinë. Ishte grek i kulluar nga zonë ende jo shumë të modernizuar të Greqisë. Sa e shihje, e kuptoje menjëherë, sepse veshja e tij dhe flokët jo shumë të gjata, por gjithmonë të paqethura, të kujtonin shqiptarët e fillimit të viteve ’90, që vinin në Greqi të veshur si në kohën e Enverit e të paqethur, sy ky grek, për të cilin po flas. Megjithatë, konviktorët nuk ia ngjitën nofkën “shqiptari” për shkak të pamjes së tij të jashtme, por për shkak të një incidenti, që kur u mor vesh në konvikt, shkaktoi ilaritet të paparë. Një ditë të bukur, kohë dreke, ky djalosh ishte duke u kthyer nga shkolla. Sapo kishte zbritur nga tramvaji dhe kalonte i shkujdesur përpara Ambasadës Amerikane, për të hedhur në krahun tjetër, në Rrugën Kartali, ku ishte edhe konvikti. Ishte ora që konviktorët ktheheshin “në bazë” për të ngrënë një drekë të këndshme pas lodhjes së përditshme nëpër auditorët e fakulteteve të Athinës. Për fatin e tij të keq, atë ditë, përpara Ambasadës ndodheshin forca të shumta policore dhe një autobus i posaçëm policor, nga ata që transportojnë të burgosurit (Black Maria), në të cilin fusnin të gjitha ata shqiptarë që u dilnin përpara pa dokumente të rregullta dhe i çonin menjëherë në Kakavije, duke i shoqëruar në vazhdim deri në tokën shqiptare. Kur e panë këtë konviktor të ngratë, që dukej njësoj si shqiptarët e atëhershëm, e futën pa një pa dy në autobus, bashkë me shqiptarët e tjerë. Ky filloi të bërtiste e të ulërinte se ishte grek, por askush nuk ia vinte veshin. Madje, pas kësaj, autobusi mori urdhër të nisej menjëherë për në kufi me Shqipërinë. Rastësisht, pak metra pas tij, ishin dy konviktorë të tjerë, të cilët e panë këtë skenë. Rendën menjëherë tek policët dhe, me kartat e identitetit në dorë, u shpjeguan atyre se personi në fjalë nuk ishte shqiptar, por grek, dhe se e njihnin mirë, pasi jetonin në të njëjtin konvikt aty pranë. Policët e lanë të lirë, por gjithmonë me mëdyshje, sepse ai djalë ngjante kaq shumë me shqiptarët e atëhershëm, saqë vështirë të besohej se ishte grek. Që nga ajo ditë, i ngeli nofka “shqiptari”, e cila e shoqëroi deri sa u largua nga konvikti. Këtë konviktor jo edhe shumë të ditur, Miri Cici nuk e arrinte as në thembër të këmbës.

Përveç darkave, ku ndodhte ajo që përshkrova më lart, mëngjeset në Konviktin Studentor “Megas Vasilios”, edhe pse koha ishte mjaft e kufizuar (sepse studentët duhej të merrnin urbanë, tramvaje dhe trena që të arrinin në orar në fakultetet e tyre), parashikonte diçka të vogël, por shumë të rëndësishme. Pas një lutje të shkurtër pesëminutëshe në kishën e konviktit, një dhomëz e vogël në katin e fundit, konviktorët hynin në sallën e studimit, që ishte dhe bibliotekë, ndërsa drejtori lexonte vetëm një varg nga një nga letrat e apostull Pavlit. Pastaj u drejtohej pak konviktorëve për të thënë sa më shumë mendimin e tyre në lidhje me vargun ungjillor të sapolexuar. Kjo ishte një lloj gjimnastike truri, sepse i pyeturi duhej të fliste sa më shkurt, sa më shpejt, e të thoshte diçka esenciale, pa përsëritur asgjë nga ato që mund të kishte thënë pararendësi. Për muaj të tërë, çdo mëngjes, pyetej edhe Miri Cici, por pa e hapur kurrë gojën, deri sa një ditë iu lut drejtorit të mos e pyeste më, sepse nuk ishte në gjendje të fliste, dhe kjo e vinte në pozitë të vështirë përpara të tjerëve. Drejtori i tha se këtë e bënte që ta ndihmonte dhe jo ta vinte në pozitë të vështirë. Megjithatë ai e respektoi dëshirën e Mirit dhe nuk i drejtoi kurrë më asnjë pyetje.

E vetmja ditë e bukur për Miri Cicin në këtë konvikt ishte ajo, kur i kishte ardhur i vëllai, Artemi, nga Shqipëria. Nëse nuk gaboj, Artemi duhet të ishte ende në Akademinë Teologjike në Durrës, ose në hapat e para të regjistrimit të tij në Teologjinë e Selanikut. Ishin ulur të dy, në rreshtin e dytë të tavolinave në krah të majtë të drejtorit. Psalën që të dy “Krishti u Ngjall” në shqip. Ishte një moment i bukur për ta, por jo aq sa të mbulonte lakuriqësinë e analfabetizmit të Miri Cicit, aq më tepër fëlliqësinë e shpirtit dhe, siç e tregoi koha, as ato të vëllait të vet, Artemios Tsitsis.

Me kalimin e kohës, u kuptua se Miri Cici nuk mund të vazhdonte të jetonte më gjatë në këtë konvikt. Dalëngadalë, ra në sy edhe karakteri i tij i lig e shpifarak. Shokët filluan të mos ia varnin më dhe kjo jo vetëm për shkak të paaftësisë së tij të plotë për t’iu përgjigjur me sukses sfidave që kishte marrë përsipër, e para prej të cilave ishte diplomimi i tij në teologji. Një ditë të bukur, pas gati dy vitesh, vendosi të largohej përgjithmonë prej andej. Ishte një vendim i drejtë, sepse ky konvikt ishte njësoj si një fakultet. Të nxirrte bojën nëse nuk ishe në gjendje të kaloje “provimet” e tij. Ishte koha kur sapo kishin ardhur në Athinë studentët e parë që kishte dërguar Kryepiskopi për t’u bërë teologë. Miri u bashkua me ta menjëherë. Ishte një rast i mirë për t’u hequr si i ditur përpara tyre, por edhe t’i shfrytëzonte ata për qëllimet e veta.

Miri Cici u rishfaq për herë të fundit në konviktin “Megas Vasilios” të Enjten e Madhe të vitit 1994. E kishte lajmëruar drejtori për një rast shumë të veçantë, të cilin ai vetë dhe vëllezërit konviktorë e prisnin me lot në sy. Ishte dita kur në Kishë lexohej Ungjilli për puthjen që i dha Zotit Judë tradhtari. Atë bëri edhe Miri. Dha puthjen e Judës në faqe dhe u largua. Që nga ajo ditë s’ia pa më kush surratin.

Autor: Gjiksana – Forumi Shqiptar